اكثر ما بارها با واژه نمايشگاه تحت عناوين مختلف مواجه شده و يا در نمايشگاههايي جهت بازديد حضور يافته ايم.و اما تعريف مناسب براي نمايشگاه چيست ؟
نمايشگاه عبارت است از يك فضاي مناسب و استثنايي و به عبارتي خارق العاده كه درآن عرضه كنندگان و بازديدكنندگان مي توانند با فعاليتهاي سازمان يافته و هماهنگ به مبادله كالاها، خدمات و اطلاعات بپردازند، نمايشگاه محل تلاقي عرضه كنندگان و بازديدكنندگان است و محلي براي ارائه تفكر جديد همراه با مبادله اطلاعات، ابتكارات، اختراعات و ابداعات مي باشد.
در روزگاران باستان و قديم نمايشگاهها را با عنوان فستيوال يا جشن تلقي مي نمودند كه در خلال آن امكان عرضه كالا ها و يا خدمات فراهم مي شد. كلمه نمايشگاه از واژه لاتين Feria مشتق شده است كه معني جشن يا فستيوال را مي دهد و در سالهاي دور مردم در طول ايام خاصي و در مكانهاي مشخصي اينگونه جشنها و يا همان نمايشگاه را همراه با مراسم و پايكوبي برگزار مي كردند.
اما امروزه نمايشگاه ها از آن حالتهاي اوليه خارج شده و تبديل به محلي و پديده ايي جهت تحقيق و تفحص، تكامل، توسعه و دستيابي به منابع جديد عرضه كالا شده اند.
تاريخچه نمايشگاه
در اغلب كشورهاي جهان از دير باز انواع نمايشگاه ها برگزار مي شده است و تاريخ و قدمت نمايشگاه ها با سابقه تجارت وداد و ستد بشر وابستگي و پيوند دارد. براي بررسي مختصري از تاريخچه نمايشگاه ها بايد به شهر آتن در يونان به عنوان يكي از مراكز عمده تجارت جهان در قديم و محل برگزاري انواع نمايشگاههاي بزرگ كالاهاي تجاري ممالك مختلف اشاره نمائيم. بازارهاي مكاره از حدود 6000 سال پيش وجود داشته است و همچنين فينيقي ها نيز به عنوان بزرگترين تجار دوران خود اولين نمايشگاه ها را در 2800 سال قبل از ميلاد برپا مي نمودند، آنها كالاهاي مختلف خود را با كشتي به سرزمين هاي ديگر مي بردند و در آنجا به نمايش مي گذاشتند. با شروع دوران رنسانس در اروپا و تحولاتي كه به وجود آمد و آغاز دوران صنعتي صنعت نمايشگاهي نيز به تدريج تكامل يافته و به صورت رويدادهاي فصلي، منطقه اي، بين قاره اي و جهاني درآمد، و روز به روز بر دامنه فعاليت نمايشگاهها افزوده گرديد تا بتدريج نمايشگاه هاي جهاني شكل گرفتند.
براساس پاره اي اطلاعات موجود اولين نمايشگاه جهاني در سال 1145 ميلادي در شهر لايپزيك آلمان برگزار گرديد و سپس در سال 1830 نمايشگاه جهاني ديگري در شهر پاريس در فرانسه برپا شد كه كشورهاي مختلف جهان در اين نمايشگاه ها شركت نمودند. قابل ذكر است كه در نمايشگاه سال 1830 در پاريس برج ايفل توسط مهندس طراح آن به عنوان نمايش قدرت و پيشرفت صنعتي فرانسه به جهانيان معرفي گرديد.
در هر حال نمايشگاه هاي جهاني بتدريج جايگاه خاص خود را بدست آورده و در سالهاي مختلف مانند 1798 ميلادي در پاريس، در سال 1879 ميلادي در شهر سيدني ـ ايتاليا و در سال 1880 ميلادي در ملبورن نمايشگاههايي در سطح بين المللي برپا شدند و كاربرد تبليغي اين دو نمايشگاه ذكر شده در استراليا با 4 ميليون بازديدكننده موجب معرفي قاره استراليا به جهانيان گرديد. و در مراحل بعدي در بسياري از كشورهاي جهان مانند امريكا، انگلستان، ژاپن و …. صنعت نمايشگاهي و برگزاري نمايشگاه هاي گسترده جهاني در برنامه كار كشورها قرار گرفت كه كماكان ادامه دارد.
در اينجا مناسب است كه بطور مختصر اشاره اي نيز به سوابق نمايشگاهي در ايران بنمائيم.
پيشينه نمايشگاه در ايران
ايرانيان از ديرباز علاقه و توجهي به نمايشگاه داشته اند، بيشترين نمايشگاههاي قرون گذشته ايران در جواربنادر بزرگ و يا شهرهاي عمده كه بر سر راه كاروانهاي تجاري قرار داشته برپا مي گرديد. بازارهاي مكاره غير از بنادر و شهرههاي بزرگ در مسير راههاي بازرگاني مانند جاده ابريشم كه از ايران عبور مي كرد نيز رواجداشته اند. با تمركز قدرت در دوران هخامنشي و وضع قوانين در دوره ساسانيان برپايي نمايشگاهها در ايران شكل بهتر و تازه اي يافت. در دوره صفويان بازاري به سبك نمايشگاه در اصفهان ايجاد گرديد و در دوره قاجاريه به همت عباس ميرزا نمايشگاه بزرگي در تبريز برپا شد كه بازرگاناني از كشورهاي روسيه و عثماني نيز در آن شركت نمودند. بازديد ناصرالدين شاه قاجار از نمايشگاه وين موجب گرديد كه او هم مانند اروپائيان محلي دائمي براي برگزاري نمايشگاهها ايجاد نمايد. از سوي ديگر مشاركت ايران در نمايشگاههاي خارج از كشور براي اولين بار با همت ميرزا تقي خان اميركبير در سال 1851 در نمايشگاه قصر بلورين لندن تحقق يافت.
در سال 1343 قانون تشكيل شركت سهامي نمايشگاه هاي بين المللي در ايران به تصويب رسيد و در سال 1348 نمايشگاه بين المللي آريايي با مشاركت 33 كشور در تهران برگزار شد.
بعد از برگزاري سه نمايشگاه آسيايي در سال 1352 اولين نمايشگاه بين المللي تهران برگزار و اجراء گرديد كه تا سال 1379 بيست و شش مورد از همين نمايشگاه در تهران برگزار شده است و در سال 1380 تلاش و برنامه ريزي در جهت برگزاري نمايشگاههاي بين المللي تخصصي در برنامه كار مسئولين نمايشگاهي قرار گرفته است.
انواع نمايشگاهها
بطور خلاصه مي توان نمايشگاهها را برحسب موضوع يا محل برگزاري آنها به ترتيب زير طبقه بندي نمود :
- بازار : از 6000 سال قبل شروع شده كه به آنها بازارهاي مكاره مي گويند.
- نمايشگاههاي محلي : در يك محل يا شهر خاص برگزار مي شوند. مثل پوشاك بهاره كه مثلاً در اسفند ماه هر سال برگزار مي گردد.
- نمايشگاههاي منطقه اي : در يك استان يا مناطق جغرافيايي برگزار مي شوند.
- نمايشگاههاي ملي : توانمنديها و پيشرفت بازرگاني، صنعتي، فن آوري امور فرهنگي و هنري يك كشور به نمايش
در مي آيد. - نمايشگاههاي بين قاره اي : بين دو يا چند قاره جهان و در كشوري خاص برگزار مي شوند.
- نمايشگاههاي بين المللي عمومي : در اين نمايشگاهها كالاهاي مختلف اعم از مصرفي و غير مصرفي براي عموم به نمايش درمي آيد كه نمايشگاههاي بين المللي بازرگاني از اين نوع مي باشد و در اين نمايشگاهها تجارت واقعي صورت نمي گيرد.
- نمايشگاههاي بين المللي تخصصي : مدت برپايي اينگونه نمايشگاهها كوتاه و كالاهاي خاص و صنعت جانبي آن به نمايش در مي آيد مانند نمايشگاه بين المللي ماشين آلات، چرم، نساجي و … .
- نمايشگاه بين المللي اطلاعاتي : آخرين تحولات تكنولوژيكي و دانش فني به نمايش گذاشته مي شود كه معمولاً هر دو سال يا چهار سال يك بار برگزار مي شوندم مانند نمايشگاه بين المللي انفورماتيك آلمان.
- نمايشگاهاي اختصاصي كشورها : اين نوع نمايشگاهها به درخواست يك كشور و در كشور ديگري برگزار
مي شود كه هدف آن بازاريابي است و تحكيم و توسعه مناسبات اقتصادي و سياسي . - نمايشگاههاي اِكسپو : نمايشگاههاي جهاني اكسپو از مهمترين و پيشرفته ترين نوع نمايشگاهها در جهان محسوب
مي شوند كه مدت آن طولاني و عموماً در اين نمايشگاهها آداب و رسوم، فرهنگ و هنر، تجارت، صنعت و فن آوري كشورها معرفي مي شوند و به مسائل بازرگاني نيز مي پردازند و تاكنون در ايران برگزار نشده است.
حال كه با نمايشگاه و تاريخچه و سوابق آن تا حدي آشنا شديم لازم است كه در خصوص اهميت و ضرورت برگزاري نمايشگاه در دنياي پيشرفته فعلي كه با وجود انواع ارتباطات گسترده در واقع حد و مرزهاي زيادي ندارد نيز مطالب كوتاهي را مورد توجه قرار دهيم. در مصاحبه هاي مختلف و متعدد مسئولين ذيربط و بسياري از افراد آگاه و مجرب در امور تجاري و بازرگاني خارجي و داخلي و يا اساتيد اين رشته يكي از خواص و شايد فلسفه وجودي عمده و اساسي برگزاري نمايشگاهها ارائه و نمايش توانمنديهاي موجود در هر كشور و يا منطقه مي باشد. در جمهوري اسلامي ايران هم وزارت بازرگاني، سازمان توسعه تجارت خارجي ايران و شركت سهامي نمايشگاههاي بين المللي بعنوان متوليان صنعت نمايشگاهي كشور داراي وظايف قانوني و نقش مهمي در زمينه امور نمايشگاهها و برگزاري هرچه بهتر آنها مي باشند. از آنجائيكه نگرش جدي و اساسي به افزايش صادرات غيرنفتي در ايران مورد تأكيد تمامي مسئولين و مردم قرار گرفته است و به لطف الهي در اين سرزمين انواع و اقسام نعمتهاي ديگري به غير از نفت و گاز به حد وفور يافت مي گردد، لذا مسئوليت و جايگاه متوليان فوق الذكر واقعاً از اهميت ويژه ايي برخوردار بوده و انتظارات فعالان اقتصادي در رشته ها و شاخه هاي متنوع قدري فراتر از وضعيت موجود مي باشد.
توانمندي هاي هرچه بيشتر سازمان توسعه تجارت ايران و شركت سهامي نمايشگاه بين المللي در نهايت موجب ارتقاء سطح نمايشگاههاي بين المللي و تخصصي است كه اين مسئله قطعاً در افزايش ميزان صادرات غيرنفتي موثر خواهد بود. بهره برداري و استفاده از شيوه هاي نوين و تفكرات افراد مجرب و مسلط در امور نمايشگاهي و همچنين سابقه دانشگاهي و يا راه اندازي اصولي نمايشگاههاي مجازي و استفاده بيشتر از امكانات بسيار وسيع و گسترده اينترنت از موارد عمده ايي هستند كه بارها مورد تأكيد وزارت بازرگاني نيز واقع شده اند.
يكي از موارد عمده ديگر در رابطه با برگزاري هر نمايشگاه موفق و كارآمد وجود تجهيزات و امكانات مناسب و مطلوب و ارايه خدمات كافي به غرفه داران و بازديدكنندگان مي باشد. بديهي است كه در اين زمينه ايجاد تسهيلات و بسترهاي مناسب براي حضور به موقع و فعال اشخاص حقيقي و حقوقي خارجي و بوجود آوردن جاذبه هاي لازم براي استمرار مشاركت آنها از موارد بسيار عمده و مهم مي باشد كه بايد توسط مسئولين ذيربط و مجريان هر نمايشگاه مدنظر قرار گيرد. در اين خصوص بايد به اين نكته توجه نمائيم كه برگزاري نمايشگاههاي بين المللي و خصوصاً تخصصي نقش با اهميتي در معرفي محصولات داشته و محل بسيار مناسبي براي مذاكرات و بازاريابي و در نهايت پيشرفت امور صادراتي دارند.
در مجموع اگر تحولات لازم و تفكرات نوين در جهت بهره برداري هدفمند و مطلوب از نمايشگاهها مورد توجه قرار گيرد مسلماً برگزاري هر نمايشگاهي مي تواند منجر به گسترش بازارهاي صادراتي، افزايش سهم صادرات در تجارت جهاني، رشد صادرات غيرنفتي، تبادل دانش و اطلاعات تخصصي و انتقال علوم و فن آوري گردد. بدين ترتيب شايد زمينه هاي لازم براي تحقق رقابت پذيري كالاها و رفع موانع توسعه در امر صادرات غيرنفتي نيز بوجود آيند.
علاوه بر تمامي موارد مذكور برقراري يارانه هاي نمايشگاهي، همكاري و همراهي باتشكل هاي مختلف در هر صنف و خصوصاً تعيين تعرفه ها و قيمتهاي مناسب و متناسب با ساير نمايشگاههاي معتبر دنيا و ايجاد امكانات نوين در محل نمايشگاهها مسائلي هستند كه اميد است مورد توجه و اقدام توسط سازمانهاي ذيربط مانند سازمان توسعه تجارت ايران و شركتهاي نمايشگاه هاي جمهوري اسلامي ايران قرار گيرند.