بنا به آمارهایی که وجود دارد بیش از 10 هزار معدن در سراسر کشور ما وجود دارد و پروانه فعالیت و بهره برداری دریافت کرده اند اما بنا به دلایلی از جمله رکود در بخش ساختمان ایران، خرید سنگ های تزیینی و ساختمانی همچون سال های پیش، رونق ندارد و ده ها معدن این حوزه راکد مانده و سرمایه گذاری انجام شده، بدون استفاده باقی مانده است. در طرح احیاء و فعال سازی وزارت صنعت، معدن و تجارت، نزدیک به 150 معدن در سال 1398 به مرحله احیا و فعال سازی رسیده اند.
در گفت و گو با رییس انجمن سنگ های تزیینی ایران، مسائل و مشکلات این صنعت برسی شده و این که احیای معادن راکد حوزه سنگ های تزیینی، چه سرنوشتی پیدا کرد.
ایمان علاقه بند که لیسانس معدن و فوق لیسانس مدیریت بازاریابی بین المللی دارد، بر این باور است که ایران، حداقل می تواند به اندازه صادرات 2 میلیارد دلار ترکیه، صادرات سنگ های تزیینی و ساختمانی داشته باشد.
*****
*در سه سال اخیر، موضوع احیای معادن راکد و غیر فعال از طرف وزارت صنعت و معدن مطرح شده ولی پیش از این معادن سنگ های تزئینی مشکلات خاص خود را داشته اند.
در سال های قبل، سالیانه 13.3 میلیون تُن سنگ تزئینی تولید می شده که 98 درصد آن مصرف داخلی داشته یعنی 13.1 میلیون تن در داخل کشور مصرف و رقم ناچیزی در حد 200 هزار تن صادر می شده. در سال های اخیر معمولا کمتر از 400 میلیون دلار صادرات سنگ تزئینی داشته ایم.
به چه علت تا این حد تاکید بر این بوده که سنگ تزئینی و ساختمانی تولید شده، به مصرف داخلی برسد؟
-در این زمینه تاکیدی وجود نداشته و بازار تعیین کننده این موضوع است. به دلیل این که کشور ما، یک کشور در حال توسعه و با جمعیت جوان بوده و در حال گسترش و توسعه و ساخت و ساز است.
بازار درخشان ساخت و سازی که در چند سال اخیر و در سراسر کشور حاکم بوده است، باعث جذب حدود 95 تا 96 درصد محصولات فرآوری شده سنگ های تزئینی از کارخانه های سنگ بَری بوده. این عامل، مهم ترین عامل در جذب اکثر محصولات در پروژه های داخلی بوده است.
عوامل بیرونی هم داشته ایم که بازدارنده بوده و باعث شده اند صادرات سنگ های فرآوری شده، افزایش قابل توجهی نداشته باشد.
ما نمی توانیم بگوییم که الان محصولات ما در بازار داخل مصرف نمی شود ولی در عین حال، کارخانه های ما دچار مشکل هستند. رکود اقتصادی حاکم، برای همه افراد ملموس است.
زمانی می توان سنگ های تزیینی صادر کرد که میل به این کار وجود داشته باشد ولی تمایل به صادرات وجود نداشته و عامل اصلی، بازار بسیار پُر رونق و مصرف داخلی بوده است.
*تعداد معادن سنگ تزئینی در سال 1393 در حد 2 هزار و 222 واحد بوده و آقای بهرامن رئیس خانه معدن، اخیراً گفته بودند 2 هزار و 70 واحد، پروانه بهره برداری دارند. در نهایت آیا عدد مشخصی وجود دارد که چه تعداد معدن در حوزه سنگ تزئینی پروانه بهره برداری گرفته اند؟
-یک طرح از دو سال پیش مطرح بوده و الان وارد مرحله اجرا شده. به این صورت که انجمن سنگ ایران و ایمیدرو (سازمان توسعه و نوسازی معادن وزارت صنعت و معدن)، یک آمار برداری دقیق انجام می دهند. یکی از معضلات بزرگی که صنعت ما با آن مواجه بوده، نداشتن آمار درست و به روز است.
ما امیدواریم تا پایان سال 1399، آماری درست و قابل اتکا از وضعیت این صنعت و معادن فعال و غیر فعال ودر کنار آن، مجموعه های فرآوری سنگ داشته باشیم.
*بر اساس همان آمار 2222 واحدی کل معادن سنگ تزئینی، تعداد هزار معدن راکد یا در حال تجهیز بوده اند. وجود حدود هزار معدن غیر فعال را تایید می کنید؟
-ما آمار دقیق این معادن را نداریم ولی چه بسا که از این رقم، بیش تر هم باشد. البته راکد بودن معادن، خبر خوبی نیست ولی تعداد زیادی از معادن ما تعطیل هستند.
*در سال های اخیر، کُل مصرف داخلی سنگ های تزئینی ایران، حدود 13 درصد از کل مصرف جهانی این نوع سنگ بوده است. با توجه به این که الان جایگزین هایی برای سنگ های تزئینی و ساختمانی ابداع شده، آیا فعالان سنگ معدن، نگرانی از این بابت و در نهایت کاهش مصرف داخلی دارند یا نه؟
-این نگرانی در بعضی همکاران ما به وجود آمده و در سطح کلان مدیریتی وزارت صنعت و معدن هم، به این موضوع توجه نشده و با این وضعیت، بعضی فرصت ها را از دست می دهیم.
موضوعی که به طور قطعی مشخص است، این است که مواد جایگزین دارد با سنگ های تزئینی رقابت می کند و سهمی از بازار مصرف سنگ را به خودش اختصاص داده است. این وضع، از چند سال پیش شروع شده و ادامه دارد.
این مواد و ترکیبات جدید، به دلیل قیمت، کیفیت و وزن شان، صنعت سنگ و مصرف سنگ های تزیینی را تحت تاثیر قرار خواهند داد.
*در داخل کشور، سنگ های تزئینی و ساختمانی با فرآوری مناسبی عرضه نمی شود و فرآوری و کیفیت نسبت به محصولات خارجی ضعیف است؟

اساساً ورود پیدا کردن به بازارهای جهانی و دوباره احیای جایگاه خودمان، بسیار سخت است و رقبای ما نیز هوشمند هستند. انجمن ما، در این زمینه کار می کند و با توجه به رکود بخش ساختمان، می خواهیم از پتانسیل های موجود برای افزایش صادرات سنگ استفاده کنیم.
*آیا هدفگذاری کرده اید که در سال 1399 با فرض این که عوارض 20 درصدی باشد یا نباشد، صادرات سنگ از رقم بین 300 تا 400 میلیون دلار فعلی، به چه رقمی برسد؟
-خیر. ما این طور هدفگذاری نکرده ایم. ما شرایط بسیار بی ثباتی داریم و اتفاقاتی مثل افزایش حقوق دولتی معادن، وضع عوارض 20 درصدی و هزینه بسیار سنگین در خرید و تعمیرات ماشین آلات رخ داده و ما با یک ناوگان فرسوده در معادن مواجه هستیم.
این ناوگان و تجهیزات باید نوسازی شود و ما در دقیقه 90 این ماجرا هستیم و اگر سریعتر به داد این بخش معدن نرسیم، مشکلات زیادی پیدا خواهیم کرد.
رقبای ما، در حال تولید سنگ های تزیینی هستند و رقابت خیلی شدیدی وجود دارد. البته ممکن است ما در 10 سال آینده، چنین فرصتی را نداشته باشیم و همان مواد جدید که جایگزین سنگ تزیینی در صنعت ساختمان می شوند، تهدید هستند. بنابراین، ما الان نباید فرصت را برای ارز آوری از دست بدهیم چرا که در آینده، ممکن است چنین فرصتی در اختیار ما نباشد.

-ما هم کارخانه هایی با سطح فرآوری بسیار عالی، با کیفیت استاندارد داریم و هم مجموعه هایی داریم که فرآوری مناسبی ندارند. در حوزه فرآوری سنگ، مشکلات زیادی داریم و کیفیت ها خیلی پایین است.
یکی از دلایلی که همکاران سنگبُر ما در بخش فرآوری به این مساله به نحو شایسته رسیدگی نکرده اند، ناشی از بازار پر رونقی بوده که در داخل کشور وجود داشته است.
در نتیجه این سنگ ها، با کیفیت های خوب یا متوسط و حتی بد، به فروش می رفته و انگیزه ای برای تولید با کیفیت وجود نداشته است اما با رکودی که در بخش ساختمان ایجاد شده، همکاران ما به تکاپو افتاده اند که جایگاه خودشان را در بازار حفظ کنند و وارد بازارهای صادراتی شوند.
البته صادرات سنگ، با معضل تحریم مواجه است و خلاصه این که این صنعت، چالش های زیادی دارد.
*آقای شریفی، دبیر انجمن سنگ اعلام کرده اند که از حدود 2 هزار معدن سنگ تزئینی، نیمی از آنها فعال هستند. آیا واحدهایی که فعال نیستند به خاطر رکود ساختمان است یا این که تولید آنها دیگر اقتصادی نیست و تولید آن توجیه ندارد؟
-عوامل متعددی، در این زمینه نقش دارد. عامل رکود در بخش مسکن و ساختمان، تاثیر دارد و از طرفی هزینه استخراج در معادن سنگ ساختمانی، به خاطر تحریم ها و ماشین آلات مستهلک، بسیار افزایش پیدا کرده است.
اگر ما به داد بخش صنعت و معدن نرسیم، در واپسین روزهای کار این بخش قرار داریم. شرایط ماشین آلات استخراج معادن، الان به گونه ای شده که پیچ یک دستگاه را روی دستگاه دیگر نصب می کنیم و تا این حد ماشین آلات ما مستهلک و پرهزینه هستند.
همه معدن داران، مستأصل هستند و دارند تلاش های آخرشان را انجام می دهند. این وضع، باعث شده معادنی که نیاز به باطله برداری و ماشین آلات دارند، با توجه به بازار و قیمت تمام شده سنگ، فعالیت آنها توجیه ناپذیر است.
*معادن در حال تجهیز در سال های اخیر، آیا تکمیل شده و شما سراغ دارید معادن در حال تجهیزی که شروع به فعالیت کرده اند؟
-بخش از آنها وارد مدار شدند و بخشی هم در حال تجهیز کردن و آمدن به مدار هستند. من چنین معادنی را که وارد مدار شدند در استان های خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و آذربایجان غربی سراغ دارم.
با وجود مشکلاتی که وجود دارد، ما وقتی چنین خبرهایی را می شنویم، امیدواریم می شویم که افرادی در این صنف و صنعت تلاش می کنند. البته سرعت فعالیت ها کُند بوده و هزینه ها خیلی بالا رفته است.
*همین معادنی که تجهیز شده و شروع به فعالیت کردند، آیا بازار مصرف خود را داخل کشور قرار داده اند یا به فکر صادرات بوده و تجهیز کرده اند؟
-تلفیق هر دو مورد است ولی باید اعتراف کنم که خیلی از این واحدها، امیدشان این روزها به صادرات است. چون در داخل کشور، به خاطر رکودی که در صنعت ساختمان وجود دارد، آدم را خیلی وادار به کار کردن ترغیب نمی کند.
با این حال، وضع عوارض 20 درصدی بر صادرات سنگ های تزئینی، یک عامل بازدارنده است و این عوارض بر این صنعت تاثیر خود را می گذارد. در حالی که درست در زمانی که ما باید از فرصت صادرات استفاده کنیم، این فرصت ها را می سوزانیم.
*حداکثر صادرات سالیانه سنگ های تزئینی ایران، در حد 400 میلیون دلار بوده است. واحدهایی که جدیداً تجهیز شده اند، آیا توانستند صادرات داشته باشند و آیا اتفاق افتاده که بعضی از همین معادن جدید و تجهیز شده، غیر فعال شده باشند؟
-بخش عمده ای از این معادن، به معادن غیر فعال پیوستند. به تعبیر دیگر، بخش عمده ای از آنها نتوانستند یا نخواستند وارد حوزه صادرات شوند. در نتیجه اکثراً در بازار داخلی فعالیت دارند.
*به هر حال در طرح احیا و فعال سازی معادن کوچک مقیاس از زمان وزارت آقای شریعتمداری در وزارت صنعت و معدن، شروع شده و در سال 13296 تفاهم آن بین طرف های درگیر موضوع امضا شده.
در نهایت آقای جعفری، مدیر عامل شرکت تهیه و تولید مواد معدنی (وابسته به وزارت صنعت و معدن) اعلام کرد که تا سوم اسفند 1398، تعداد 145 معدن در مسیر فعال سازی قرار گرفته و 32 معدن فعال شده اند. بر چه مبنا این احیاء و فعال سازی معادن، اینقدر طول کشیده است؟
-اول از همه، این که تعداد معادن غیر فعال، زیاد بود و باید واحدها شناسایی می شدند. بعد از این که این واحدهای راکد شناسایی شدند، باید معیاری تعیین می شد که به خاطر محدودیت بودجه، فقط تعدادی از آنها فعال شوند.
این طور نبود که بودجه و تسهیلات برای فعال سازی همه معادن راکد فراهم باشد. در این فعال سازی، باید به محدودیت بودجه، شرایط بازار و شرایط محلی که این معادن دارند، فعال سازی کدامیک منطقی است و باید در اولویت باشد.
این کار، یک فرایند طولانی داشت و باید در مورد این معادن بحث می شد. موضوع شناسایی این واحدها و انتخاب از بین آنها، خیلی زمان برد.

*آماری هم توسط آقای اسماعیلی معاون جدید امور معادن وزارت صنعت و معدن، در سال 1399 اعلام شده مبنی بر این که از 10 هزار و 404 معدن کشور، تعداد 5 هزار و 600 معدن فعال هستند.
در طرح احیای معادن غیر فعال، سهمیه ای هم در حد 15 واحد به احیای و فعال سازی معادن راکد در حوزه تولید سنگ تزئینی اختصاص داده شود بود. آیا این امکان وجود داشت که تعداد زیادی از معادن سنگ تزئینی احیا شوند؟
-مشکلی که ما داریم این است که در وزارت صنعت و معدن، حوزه سنگ های ساختمانی مظلوم واقع شده و عمده تمرکز این وزارت، روی معادن فلزی و معادن پُر ارزش مثل مس، طلا و آهن است.
با توجه به بودجه محدودی هم که دارند بخشی از این رویکرد، تا حدی قابل فهم است ولی با حجم اشتغال زایی که معادن سنگ های ساختمانی دارند و می توانند داشته باشند، با توجه به محل قرار گرفتن این معادن و با ارز آوری ای که می توانند برای کشور داشته باشند، معادن سنگ تزئینی جای نگاه بهتری دارد و توجه بیش تری را می طلبد.
ما در سال های گذشته، شورای سیاستگذاری سنگ های ساختمانی در وزارت صنعت و معدن داشتیم که با کمال تاسف، آقای دکتر سرقینی (معاون امور معادن وزارتخانه)، بعد از برگزاری چند جلسه آن، این جلسات را ادامه ندادند.
چنین اقدامی، از آن نشانه هایی است که وزارت صنعت و معدن، توجه کافی به معادن سنگ های تزیینی ندارد.
یکی از معضلاتی که کشور با آن مواجه است معضل بیکاری و شغل است. معضل دیگری که نمی توانیم از آن فرار کنیم و کشور ما با آن درگیر است، مشکل خشکسالی است که در ایجاد بیکاری هم نقش دارد.
در چنین وضعیتی، معادن و معادن سنگ ساختمانی، به دلیل قرار گرفتن در مناطق دورافتاده، یکی از پتانسیل های خیلی با اهمیت برای جذب نیروهای کار است.
*به نظر خودتان، هیچ شرایطی فراهم نبود که از بین معادن سنگ غیر فعال، برخی از آنها در سال 1398 احیا و فعال شوند و امکان فعال سازی در سال جاری وجود دارد؟
-اولویت مدیران دولتی، معادن فلزی بوده است و هیچ معدن راکدی در حوزه سنگ تزیینی احیا نشده. البته فرآیند معدن سنگ های ساختمانی در حال محقق شدن است و من مطمئن است که این اتفاق رخ خواهد داد.
هم ایمیدرو، پیگیر این موضوع است و هم آقای دکتر اسماعیلی معاونت جدید امور معادن وزارت صنعت و معدن که در هفته گذشته، جلسه ای هم داشتیم و با انرژی و مثبت به این حوزه نگاه کرده و پیگیر هستند. ما امیدواریم نتایج تغییرات در وزارتخانه، تا پایان سال 1399 ملموس شود.
*آقای اسماعیلی گفته اند تولیدات معادن سنگ های تزیینی، مازاد بر مصرف داخلی دارد و عوارش 20 درصدی بر عوارض صادرات آن، مانع ارز آوری است.
به اعتقاد شما، با این باوری که معاون جدید وازرت صنعت و معدن دارد می تواند بر رونق معادن سنگ تزیینی تاثیر بگذارد و فعال شدن واحدهای راکد مانده؟
-ما کار کارشناسی انجام داده ایم و انتظار و مطالبه ما این است که این وزارتخانه هم، کار کارشناسی انجام بدهد. اساساً معادن سنگ های تزیینی تولید مازاد دارند و کارخانه های فرآوری سنگ، به دلیل رکودی که دارند، این فرآوری را انجام نمی دهند.
ما منابع و سنگ هایی داریم که اصلاً موارد مصرف آنها در داخت کشور، محدود است و می شود آنها را صادر کرد تا برای کشورمان ارز آوری داشته باشد.
مورد سوم این است که ما یکی از بزرگترین ذخایر شناخته شده سنگ های ساختمانی را در جهان داریم. ما 4 میلیارد تُن، تا الان ذخیره شناخته شده و قطعی داریم. اصلاً این رقمی که استخراج شده و در داخل کشور مصرف می شود، کافی نیست و جای بازبینی دارد.
در شرایط تحریمی که ما با آن مواجه هستیم، معادن سنگ های تزیینی می تواند برای کشور ما درآمدزا باشد.
ما کشوری در همسایگی خودمان به نام ترکیه داریم که صادرات سنگ های ساختمانی آن اعم از فرآوری شده و غیر فرآوری شده، سالیانه 2 میلیارد دلار ارز آوری دارد.
در وضعیت فعلی، سهم ما از صادرات سنگ تزیینی به کشور چین در حال کاهش پیدا کردن است. عمده ترین دلیل این وضع، خودتحریمی هایی است که تصمیم گیرندگان و مدیران ما، با وضع عوارض 20 درصدی، جلوی روی صادرات می گذارند.
*در سال های قبل بین 300 تا 400 میلیون دلار صادرات سنگ تزیینی اتفاق افتاده است. اگر عوارض 20 درصدی بر صادرات سنگ اِعمال نمی شد، امکان صادرات داشتید و انجمن سنگ ایران چه برنامه ای برای افزایش جدی صادرات دارد؟
-با وضع این عوارض، ما داریم توان رقابتی خودمان را نسبت به رقبا، در بازارهای جهانی از دست می دهیم. نکته دوم این است که ما سنگ هایی هم داریم که با وضع این عوارض، اصلاً توجیه اقتصادی برای صادرات ندارند یعنی قیمت تمام شده و فروش آنها، قابل رقابت با تولیدات کشورهای دیگر نیست و این سنگ ها از رقابت حذف شده اند.
واقعیت این است که آمار صادرات ما از لحاظ وزنی و ارزشی، کمتر شده و حداقل 80 درصد از این وضع پیش آمده، به خاطر عوارض 20 درصدی صادرات است.