ایران به پشتوانه برخورداری از حدود ۶۸ نوع ماده معدنی و ذخایر شناسایی‌شده به میزان تقریبی ۶۰ میلیارد تن از جایگاه ویژه‌ای در سطح جهان برخوردار است.
در این میان معادن سنگ تزئینی و سنگ‌های ساختمانی کشور از جهت تنوع و کیفیت در سطح جهان به‌خوبی شناخته شده است؛ به‌اندازه‌ای که ایران به‌لحاظ تنوع سنگ در رتبه اول و از نظر تولید و استخراج جزو ۷ کشور اول دنیا قرار دارد، اما آمار ناچیز صادرات سنگ‌های تزئینی و ساختمانی، نشان‌دهنده آن است که فعالان این حوزه سهم مناسبی از بازارهای جهانی ندارند که این یک ضعف بزرگ برای بخش معدن کشور محسوب می‌شود.
ضعف در تبیین راهبرد
باوجود تمامی مزیت‌های سنگ‌های ساختمانی کشور در مقایسه با محصولات سایر کشورهای جهان، سهم ایران از بازار مبادلات جهانی سنگ کمتر از ۳ درصد است. سیامک اخطاری، مشاور صادرات صنعت سنگ ایران و فعال اقتصادی در گفت‌وگو با صمت یکی از مهم‌ترین مسائل موجود در فعالیتهای مرتبط با صنعت سنگ ساختمانی ایران را کمرنگ بودن تعاملات جهانی و از دست رفتن بازارهای صادراتی در این بخش معرفی کرد.
او در این باره گفت: در بررسی مشکلات موجود در بخش صنعت سنگ ساختمانی ایران باید به این موضوع اشاره کنم که به‌جای عبارت مشکل، مناسب‌تر به‌نظر می‌رسد که از کلمه مسئله استفاده کنیم، چراکه این نگرش به ما در رسیدن به راهکار برای حل آنها یاری خواهد رساند. یکی از مسائل مهم موجود در این بخش آن است که صنعت سنگ ساختمانی ایران با ضعف در تبیین دیدگاه و راهبرد مواجه است. تمرکز و نگاه تنها به بازار داخلی یکی از این راهبردهای غیرکاربردی در صنعت سنگ تا امروز بوده است. به‌سبب وجود همین رویکرد فعالان این صنعت آمادگی به‌نسبت کمتری برای مواجه شدن با اهداف صادراتی داشته که این امر یک ضعف محسوب می‌شود.
تضعیف اعتمادبه‌نفس فعالان
اخطاری در ادامه تمایل نداشتن به حضور فعالان صنعت سنگ در بازارهای جهانی را از پیامدهای نبود رویکرد مناسب و برنامه‌ریزی هدفمند در این زمینه مطرح کرد و گفت: محدودیت در تعاملات جهانی، تضعیف اعتماد به‌نفس فعالان صنعت سنگ ساختمانی را به‌دنبال داشته و گرایش به خام‌فروشی به‌جای صادرات محصولات فرآوری‌شده ایران، از پیامدهای مخرب این اتفاق است. البته باید به این موضوع توجه کرد که این مسئله با تبیین موضوع صادرات فرآوری‌محور برطرف می‌شود و می‌توانیم شاهد اتفاقات مثبت در زمینه تعاملات خارجی و توسعه صنعت سنگ ساختمانی باشیم، چراکه غیبت ما در صادرات زنجیره سنگ‌های ساختمانی و کاهش دسترسی ما به بازارهای جهانی باعث شده کشورهایی مانند هند در خلیج‌فارس دسترسی مناسبی به بازار هدف داشته و در این موضوع از ما پیشرو‌تر و موفق‌تر باشند.
چشم‌انداز پیش رو
اخطاری در ادامه سخنان خود به راهکارهای موثری که به رفع معضل کمرنگ بودن حضور صنعت سنگ ایران در بازارهای جهانی کمک می‌کند، اشاره کرد و گفت: تشکیل شرکت‌های مشارکت و شرکت‌های مدیریت صادرات مستقل از تولید یکی از عواملی است که باعث افزایش حضور فعالان صنعت سنگ ساختمانی در بازارهای بین‌المللی خواهد شد. همچنین حضور در بازارهای هدف اعم از امریکا شمالی، امریکا، اروپا، روسیه، افریقا، آسیای شرقی و… با همکاری شرکای خارجی می‌تواند گام مثبت و موثری در زمینه گسترش فعالیتهای صادراتی باشد.این فعال اقتصادی در ادامه چشم‌انداز مثبتی را برای صنعت سنگ ساختمانی کشور ترسیم کرد و گفت: باتوجه به نیاز بازار از جمله وجود ۸۶ هزار پروژه عمرانی و ساخت‌و‌ساز در حوزه منا (خلیج‌فارس و افریقا) ظرفیت بالایی در منطقه برای رشد و توسعه صادرات فرآورده‌های صنعت سنگ ایران وجود دارد؛ با این اوصاف ایران به‌عنوان چهارمین فعال معدنی در دنیا باید به سمت ارتقای جایگاه خود در صادرات سنگ‌های فرآوری شده حرکت کند.
⏺سایه خام‌فروشی بر سر سنگ‌های تزئینی
یکی از شاخه‌های مهم صنعت سنگ در کشور، شاخه سنگ‌های تزئینی است. بنا بر گفته دبیرکل انجمن سنگ ایران، میزان ذخایر اکتشافی سنگ تزئینی و نمای کشور ۴ میلیارد تن برآورد شده و پیش‌بینی می‌شود به همین میزان ذخایر کشف نشده در کشور وجود داشته باشد. باوجود این میزان از ذخایر مهم معدنی، صادرات فرآورده‌های این حوزه سهم مناسبی از تبادلات جهانی را به خود اختصاص نداده است. عبدالنبی مکابر، عضو هیات مدیره اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان طلا و جواهر در گفت‌وگو با صمت از شرایط موجود صادرات سنگ‌های تزئینی تولید داخل سخن گفت.
او معتقد است تنها در حوزه سنگ‌هایی از جمله عقیق و فیروزه صادرات صورت گرفته و در باقی موارد، به سمت فرآوری با ارزش بالا و صادرات حرکتی نکرده‌‌ایم و عمده فعالیت‌ها بر خام‌فروشی این سنگ‌های قیمتی دلالت دارند. این فعال معدنی در ادامه گفت: نخستین گام برای ورود به عرصه صادرات آن است که بتوانیم محصولات فرآوری‌شده باکیفیتی برای عرضه به بازارهای جهانی داشته باشیم. برای تولیدات با کیفیت بالا نیز در ابتدا باید میزان استخراج کشور به‌حدی برسد که بتوانیم از مواد اولیه تولید داخل استفاده کنیم.
کیفیت سنگ‌های قیمتی
مکابر در ادامه سخنان خود، کمبود اکتشافات را یکی از عوامل مهم توسعه نیافتن فعالیتهای مرتبط با سنگ‌های قیمتی عنوان کرد و ضمن تاکید بر آسیب‌زا بودن آن گفت: متاسفانه در حال حاضر بالای ۷۰ درصد مواد اولیه تراشکاران و فعالان از کشورهای خارجی و همجوار ایران وارد می‌شود و به‌دلیل کمبود اکتشافات در حوزه سنگ‌های گران‌قیمت، ذخایر سنگ موجود در کشور هنوز به مرحله استخراج و بهره‌برداری نرسیده‌اند. علاوه بر آن در بخش تراش سنگ‌های به‌اصطلاح کریمه مانند یاقوت، زمرد، عقیق و… دارای مشکلات فراوانی هستیم؛ به‌عنوان مثال تراش این سنگ‌های گران‌قیمت، نیاز به تجربه و مهارت خاص در تولید انبوه دارد و ضمن نیاز به افراد متخصص این حوزه، دستگاه‌های به‌روز جهانی را می‌طلبد که در این بخش نیز گره‌هایی وجود دارد.
وی همچنین در ادامه افزود: نباید فراموش کرد که برای ورود به عرصه‌های جهانی کالای تولیدی معدنی ما باید قابل‌رقابت با کالای خارجی باشد و ما متاسفانه در بحث صادرات سنگ‌های گران‌قیمت عقب و ضعیف هستیم؛ به‌عبارتی می‌توان گفت در تراش و فرآوری سنگ‌های قیمتی هنوز به مرحله‌ای نرسیده‌ایم که کالای تولیدی ما قابل.رقابت و به‌اصطلاح بازارگیر باشد؛ از همین رو انتظار می‌رود برای افزایش حضور در بازارهای جهانی برنامه‌های کلان و موثری در راستای افزایش کیفیت و همچنین کمیت تولیدات خود تدوین کنیم.
توانایی صادرات سنگ‌های نیمه‌قیمتی
مکابر ضمن اشاره به توانایی تراشکاران و فعالان سنگ‌های نیمه‌قیمتی کشور گفت: ما تولیدکنندگان و تراشکاران حرفه‌ای در کشور داریم اما حوزه کاری آنان سنگ‌های نیمه‌قیمتی مانند فیروزه و عقیق و کواترز است، نه سنگ‌های قیمتی. در حوزه سنگ‌های نیمه‌قیمتی ما پیشرفت‌های چشمگیر و توانایی خوبی داریم؛ به‌ویژه در استان‌های خراسان رضوی و قم که سالانه علاوه بر استخراج بالای سنگ‌های قیمتی، فرآورده‌هایی با کیفیت بالا وارد بازار می‌شود و حتی در این بخش شاهد صادرات نیز هستیم، اما چون به لحاظ ارزش افزوده، سنگ‌های قیمتی جایگاه بالاتری دارند، ما باید برای ارتقای کیفیت تولید در این بخش برنامه‌ریزی کنیم و بتوانیم با یک برنامه مدون تعداد و کیفیت تراش و فرآوری را به‌حدی برسانیم که در عرصه صادرات حرفی برای گفتن داشته باشد.
سخن پایانی…
توجه و تدوین برنامه‌های مناسب و همچنین ایجاد رویکردهای توسعه‌ای و صادراتی، از نکات مهمی است که بنا بر نظر کارشناسان و فعالان معدنی، جای خالی آن در صنعت سنگ ایران (اعم از ساختمانی و تزئینی) احساس می‌شود، به همین جهت انتظار می‌رود با تغییر نگرش مسئولان نهادهای دولتی متولی بخش معدن، بازارهای جهانی از دست رفته به فعالان و معدنکاران ما بازگردانده شوند.