مقدمه‌ای از تاریخچه ابزارزنی هنری برروی سنگ
در مورد تاریخچه‌ی هنر ایرانیان در استفاده از سنگ می‌توان به بناهای معروف تخت جمشید پاسارگاد و بیستون اشاره کرده و اینکه ایرانیان از همان ابتدا تکنولوژی‌هایی جهت تراش سنگ و همینطور حفاری در دل سنگ برای ساخت خانه‌هایشان به شکل غار را داشته‌اند.
ابزارهای برش سنگ شامل دیسک‌ها و کپی‌تراش‌ها هستند. در کپی‌تراش‌ها نمونه‌ی کوچکی با مقیاس حدود یک دهم اثر اصلی، توسط دستگاه تراش به راحتی تراش داده می‌شود. سپس نمونه داخل دستگاه کپی‌تراش گذاشته شده هر دو دیسک بزرگ و کوچک می‌چرخند و تراشکاری انجام می‌گیرد در این روش کپی کوچکی از نمونه تهیه شده که در اصطلاح به آن کپی‌تراش گفته می‌شود.
با پیشرفت در زمینه تراشکاری سنگ، ماشین‌آلات CNC وارد عرصه شدند. با استفاده از ماشین‌آلات نمونه توسط نرم‌افزار مدل‌سازی سه بعدی تهیه و به دستگاه داده می‌شود. سنگ در داخل دستگاه قرار گرفته و عملیات تراشکاری به صورت اتوماتیک بدون دخالت دست و نیروی انسانی انجام می‌شود.
مزایا و معایب روش‌های سنتی
۱- در روش سنتی عملیات تراش کندتر صورت می‌گیرد؛ در مقابل دستگاه CNC به صورت تمام اتوماتیک و ٢٤ ساعته کار را انجام می‌دهد.
۲- در روش سنتی کیفیت خروجی کار بستگی زیادی به مهارت نیرو دارد و هر چه فرد خبره‌تر و با تجربه‌ی بیشتری باشد، دست مزد او بیشتر است. در روش اتوماتیک و کار با دستگاه تراش کیفیت کار بالاتر و سرعت کار بیشتر و تیپ کار و محصول پایانی یک شکل است.
۳- از محاسن روش سنتی به دقت بالای آن در تولید ظرافت‌های محصول نهایی به نسبت تراش توسط ماشین می‌توان اشاره کرد. در این بحث توجه به این نکته ضروری است که در قسمت‌هایی از سنگ که چگالی سنگ تغییر می‌کند، روش سنتی نتیجه بهتری دارد. CNC سرعت کمتری داشته و حجم براده‌برداری و رافینگ در این روش به میزان قابل توجهی بالاتر است.
۴- در روش سنتی می‌توان سنگ را براق کرد ولی در کار با CNC تنها طرح‌های ساده تولیدی را می‌توان براق کرد. برای مثال مجسمه‌های تولیدی توسط دستگاه را نمی‌توان براق کرد. برای براق‌سازی مجسمه‌های تولیدی در روشCNC می‌توان از روش سنتی استفاده کرد و حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد عملیات براق‌سازی را انجام داد.
بحث پولیش و براق‌سازی به صورت تئوری امکان‌پذیر است ولی در عمل، تاکنون در دستگاه‌ها به تکنولوژی و ابزارهای پولیش نرسیدیم.
۵- لازم به ذکر است که اکثر کارهای تولیدی که از کیفیت بالایی برخوردار هستند و ظرافت و سرعت کار در آن‌ها اجرا می‌شود، کارهای ترکیبی به روش سنتی و CNC باشند که در آن، در بهینه‌ترین حالت ممکن است ۸۰ تا ۹۰ درصد کار توسط دستگاه و مراحل بعدی کار توسط روش سنتی و نیروی انسانی انجام پذیرد.
٦- از معایب کار با دستگاه CNC می‌توان به نیاز اساسی به نیروی متخصص نام برد. همینطور در روش سنتی به هنرمند متخصص نیاز است که در هر صورت هزینه‌های اپراتوری بسیار بالاست.
انواع CNC
این دستگاه‌ها انواع بسیار متنوعی دارند.
یک نوع از تقسیم‌بندی این دستگاه‌ها، بر اساس تعداد محورها و عملکرد آن‌ها است. طبق این دسته‌بندی CNCهایی با ٣، ٤ و ٥ محور داریم.
در تقسیم‌بندی از نظر عمکرد، به دو دسته افقی و عمودی تقسیم‌بندی می‌شوند. نوع افقی معمولا در برش‌هایی به صورت کتیبه‌ای و برای برش‌هایی با برجستگی‌های کم استفاده می‌شوند و درCNC های با برش عمودی، آثاری که به صورت عمودی هستند مانند مجسمه‌ها و ستون‌ها تراشیده می‌شوند.
لازم به ذکر است که برخی از ماشین‌آلات ترکیبی هستند و از هر دو نوع قابلیت برش عمودی و افقی در ساخت آن به کار برده شده است.
کشورهای عمده تولیدکننده دستگاه‌ها؛ ایتالیا، آلمان، فرانسه، ترکیه و چین هستند. دستگاه‌های چینی با تیراژ بالا تولید می‌شوند که خیلی های‌تک نیستند.
بر اساس عملکرد دستگاه‌های CNC دامنه‌ی قیمتی متنوعی دارند. به عنوان مثال دستگاه‌های چینی بین ٧-٦ هزار دلار تا ٥٠-٤٠ هزار دلار تنوع قیمتی دارند در ایتالیا و اروپا موارد مشابه با قیمت‌های ۳۵-۳۰ هزار یورو و بعضا تا ۲۵۰ هزاریورو در دستگاه‌های با کارکرد ترکیبی، قیمت دارند.
دستگاه‌هایی با قیمت ۱۰۰-۳۰۰ میلیون در ایران به اندازه ٣ یا ٤ نیروی متخصصی تراش سنگ کارکرد دارند. دستگاه CNC موجود در ایران ۳ محوره هستند.
هزینه‌های نگه‌داری و تعمیر دستگاه بستگی به اپراتوری دستگاه دارد. هر چه نیروی اپراتوری متخصص‌تر و کارآزموده‌تر باشد، عملکرد قسمت‌های مختلف دستگاه بهتر بوده و در صورت استفاده بهینه و مناسب، استهلاک دستگاه کم‌تر می‌شود.
در صورت بروز مشکل در دستگاه‌ها می توان با توجه به خدمات پس از فروش و ارتباط از راه دور با متخصصین خارج از کشور مشکلات عمده‌ای از دستگاه‌ها را حل کرد و به طور کلی مشکل خاصی از این نظر وجود ندارد.
در تولید گلدان، ستون، سرستون، قطعات آب‌نما، المان‌های شهری، مجسمه‌ها و غیره می‌توان ازCNC ها استفاده کرد.
فصلنامه دنیای سنگ، پاییز ۱۴۰۰
